Tim Robbe
Adviseur l Advocaat l Onderzoeker l Bestuurskundige l Specialist inkoop, aanbesteden en subsidie l Expert sociaal domein
Victor Advocaten & Adviseurs
In de praktijk zie ik dat bestuurders en inkopers regelmatig met elkaar stoeien. Bestuurders zijn geen aandeelhouders van een bedrijf of ondernemers die op zoek zijn naar 'winst'. Bestuurders in het publieke domein zijn politici die niet alleen financiële belangen, maar ook ecologische en sociale belangen meewegen in hun besluitvorming. En omdat zij politici zijn, doen zij dat - terecht - vanuit een bepaalde ideologie, een visie op hoe de maatschappij eruit hoort te zien. Over het bereiken van hun doelstellingen leggen zij ook geen verantwoording af aan een vergadering van aandeelhouders met met één belang: return on investment. Zij leggen verantwoording af aan politieke organen zoals een gemeenteraad, aan belangenverenigingen en, niet in de laatste plaats, aan hun kiezers. Een achterban met allemaal verschillende belangen dus. De afrekening van de bestuurder gebeurt dan ook op verschillende belangen en zelfs op verschillende manieren van het wegen van die belangen. Laat een bestuurder niet zien wat hij of zij allemaal goed te hebben gedaan, dan verliest hij zijn job. En daarmee een kans om de maatschappij in te richten zoals hij of zij die voor ogen heeft.
Behoorlijk bestuur
Omdat de bestuurder zijn afwegingen in zijn eigen context formuleert, ontstaat er wel eens spraakverwarring met de inkoper. De inkoper heeft namelijk ook ideeën bij hoe de maatschappij eruit hoort te zien. En vaak is de inkoper zo opgeleid, of gelooft deze, dat inkoop hét instrument is om enerzijds maatschappelijke waarde te realiseren en anderzijds favoritisme en willekeur van de bestuurder tegen te gaan (met dus als uitgangspunt dat een bestuurder zich daar schuldig aan maakt...). Wat de inkoper wel eens over het hoofd ziet, is wát maatschappelijke waarde is en hoe dat te realiseren een politieke besluit is. En dat ook zonder inkoop (als in: concurrentiestelling) favoritisme en willekeur zijn te voorkomen door integer bestuur. We hebben ook beginselen van behoorlijk bestuur, waarin zelfs een verbod op willekeur is opgenomen. Dat beginsel zegt niet: gij zult inkopen (met concurrentiestelling).
Door de spraakverwarring met de bestuurder, gaat de inkoper echter soms 'rogue' zonder dat deze dat doorheeft. De voor de inkoper vage besluitvorming van de bestuurder, gaat de inkoper dan zelf normeren. Het gevolg is dat de inkoper bijvoorbeeld gaat aanbesteden (in concurrentie) omdat dit volgens hem efficiency oplevert (een maatschappelijk resultaat) en iedere ondernemer een kans krijgt de opdracht te verwerven (ook een maatschappelijk resultaat, namelijk gelijke behandeling). Maar de bestuurder wilde eigenlijk direct zaken doen met een belangrijke strategische partner, omdat hij kan beargumenteren dat dát efficiënter is en uiteindelijk ook een heleboel andere maatschappelijke resultaten oplevert voor degenen die hij bestuurt! Wat zou nu de doorslag moeten hebben, als we er van uitgaan dat voor verreweg het grootste deel van de overheidsinkoop geen verplichte aanbestedingsregels gelden.
Bestuurskundige inkoop
De oproep om meer bedrijfskundig te gaan inkopen of bestuurders op te leiden in inkoop, onderschrijf ik dus - nog steeds - niet. Inkoop is een instrument en moet dienend zijn aan - goed gemotiveerde en onderzochte - politieke beleidsdoelstellingen. Inkoop bepaalt de politiek niet, de politiek moet de inkoop bepalen. En dat kan zelfs betekenen: geen rol voor inkoop (of concurrentiestelling). Wat we nodig hebben is meer bestuurskundig inkopen waarbij we inkopers (zowel de academici als de practici) meer laten aansluiten op de politiek-bestuurlijke werkelijkheid. Alleen dan denk ik dat we geen agenda's meer nodig hebben om inkoop in de publieke sector op de kaart te zetten, dan is inkoop namelijk voor bestuurders ook echt relevant. Als die inkopers het dan niet eens zijn met wat hun bestuurders doen, dan moeten zij zichzelf verkiesbaar stellen en bestuurder worden. Er zijn voorbeelden van in de praktijk!