Uit de gang van zaken bij de ontwikkeling en aanschaf van de Joint Strike Fighter F-35 (JSF) is lering te trekken. De Algemene Rekenkamer zet aan de vooravond van een nieuwe reeks militaire aankopen 11 lessen op een rij.
In de huidige kabinetsperiode staat al veel op stapel: zo’n 30 projecten voor de aanschaf van allerlei materieel, zoals onderzeeboten, fregatten en voertuigen voor de landmacht. Hiermee is tussen de € 6 en 17 miljard gemoeid.
‘Valse start’
Met een inkoopbudget van € 4,5 miljard is het besluit voor de aanschaf van de JSF de grootste defensieaankoop tot nu toe voor Nederland. Lang voordat de minister van Defensie de behoefte aan een vervanger voor de F-16 onder woorden had gebracht, had het zich al als partner financieel verbonden aan de JSF. De Rekenkamer noemt dit een ‘valse start’. ‘Vermijd een valse start’ bij de aanschaf van wapens en goederen is dan ook één van de lessen.
Alternatieven afwegen
Voor het parlement is het van belang dat er tijdig een reëel inzicht is in de financiële ruimte voor een aankoop. Ook beveelt de Rekenkamer aan alle alternatieven af te wegen, inclusief de vraag of vervanging van verouderd materieel wel nodig is. De 11 lessen gaan over uiteenlopende onderwerpen. Aan bod komen onder meer de vraag hoe ontwikkelingsprojecten beheersbaar kunnen blijven, of een aankoop banen oplevert en het belang van zicht op budgettaire risico’s als gevolg van wisselende valutakoersen.
Drie succesfactoren bij defensie-inkoop
In de epiloog van Lessen van de JSF concludeert de Rekenkamer dat drie elementen van belang zijn bij de aanschaf van defensiematerieel. Allereerst de voorschriften van het ministerie van Defensie voor materieelkeuze voor aankopen vanaf € 25 miljoen, die het proces in vijf ordelijke fasen opdelen. Ten tweede de eigen dynamiek van een (internationaal) programma om defensiematerieel te ontwikkelen. Bij het JSF-programma kon Nederland als partner in internationaal verband ‘slechts kiezen om op de bus te stappen of hem te laten passeren’. En ten derde politiek draagvlak gedurende de lange looptijd van het project voor een investering met zo’n groot financieel beslag.